Qazaxıstanda baş verən hadisələr və işğtişaların yatırılması “Böyük Turan”ın yaradılması ilə əlaqələndirilir. Rusiya mediası dayanmadan bu proseslərə pantürkist don geyindirir. Teref.AZ xəbər verir ki, “Nezavisimaya Qazeta”nın (NG) təhlili də bu mövzuya köklənib.

Təhlildə qeyd olunur:

Türkiyə Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv ölkələrin Xarici İşlər Nazirlərinin Qazaxıstanda baş verənlərə həsr olunmuş onlayn iclasının keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu qazaxıstanlı həmkarı Muxtar Tleuberdi ilə söhbətindən sonra tədbirin yanvarın 11-də baş tutacağını bildirib.

O, həmçinin bəyan edib ki, Ankara Nur-Sultana lazım olan hər cür yardımı göstərməyə hazırdır. Türkiyə Rusiyanın “türk dünyası”nın əsas halqası olan Qazaxıstanı zəncirindən çıxarmasından narahatdır.

Prezident səlahiyyətlərini icra edənin bazar günü yaydığı bəyanatda deyilir ki, yanvarın 2-7-də iğtişaşların baş verdiyi Qazaxıstanın bütün bölgələrində vəziyyət sabitləşib. Respublikanın daxili işlər naziri Yerlan Turqumbayevin sözlərinə görə, asayişin bərpası istiqamətində əməliyyat aparılır. Yerli administrasiyaların əvvəllər zəbt olunmuş bütün binaları azad edilib, bəzilərində isə artıq təmir işlərinə başlanılıb. Talançıların vurduğu ziyan 87 milyard tengəni (təxminən 200 milyon dollar) ötüb.

Turqumbayev bildirib ki, iğtişaşlar zamanı 100-dən çox iri ticarət obyekti və bank talan edilib, 400-dən çox avtomobil, o cümlədən 346 polis maşını zədələnib və dağıdılıb.

Qazaxıstanda baş verənlər “türk dünyası”nın lideri Ankaranın diqqət mərkəzində olub. Türkiyənin müdafiə naziri Hulusi Akar bu münasibətlə deyib:

“Qardaşlarımızın öz imkanları ilə bütün çətinliklərin öhdəsindən gələcəklərinə inanırıq. Qazax qardaşlarımıza hər cür yardım və dəstəyi göstərməyə hazır olduğumuzu bildiririk”.

Hulusi Akar Türkiyənin bölgədəki terror təşkilatlarına qarşı mübarizədəki uğurlarını da xatırladıb. Onun sözlərinə görə, 2015-ci ildən Türkiyə Silahlı Qüvvələri Suriyada 33 275 terrorçunu məhv edib və Türkiyə ordusunun Suriyadakı səyləri sayəsində bir milyona yaxın qaçqın könüllü olaraq bu ölkəyə qayıdıb, onlardan 470 mini İdlibdə məskunlaşıb.

Eyni zamanda, general qeyd edib ki, “Rusiya Federasiyasının Aerokosmik Qüvvələri vaxtaşırı Suriyanın şimal-qərbinə zərbələr endirir ki, bu da düzəlməz zərərlər yaradır və İdlib əhalisinin həyat şəraitini pisləşdirir”.

Nazir izah edib ki, Rusiya hərbçiləri bu yaxınlarda insanların həyatını ciddi şəkildə çətinləşdirən su təchizatı sistemini bombalayıblar.

Hulusi Akar Qazaxıstana Türkiyənin Rusiyadan daha faydalı olacağına işarə edib. Yəqin ki, effekti artırmaq üçün Türkiyənin Qarabağ müharibəsində oynadığı rolu xatırladıb. “Cənubi Qafqazda məqsədimiz uzunmüddətli sülh və sabitlikdir. Türkiyə və Azərbaycan prezidentləri Ermənistana sülh əlini uzadıblar. Ümid edirik ki, bu jest İrəvanda layiqincə qiymətləndiriləcək. Bu, təkcə Azərbaycan və ya Ermənistanı deyil, bütövlükdə regionu narahat edən sualdır. Cənubi Qafqaz sabitlik adasına çevrilməlidir”, - deyə nazir bildirib.

Hulusi Akarın açıqlamaları, xüsusən də bəzi türk ekspertlərinin iddia etdiyi faktı nəzərə alsaq, başa düşüləndir: KTMT qoşunlarının Qazaxıstana yeridilməsi “türk dünyası”nın qurulması ideyasını iflasa uğratdı. Qeyd olunur ki, Türkiyə rəsmi dairəsi açıq şəkildə “Qazaxıstanın suverenliyini itirməsindən” təəssüflənir və hakimiyyət orqanlarını bu istiqamətdə daha qətiyyətli davranmağa çağırır.

İddia olunur ki, KTMT-nin sülhməramlı əməliyyatında iştirak edən Qazaxıstan və Qırğızıstan “türk dünyası”nın sıralarından faktiki olaraq qopub.

Türkmənistana gəlincə, bu ölkənin həmişə xüsusi mövqe tutduğu və neytral ölkə kimi heç bir ittifaqda iştirak etmədiyi bildirilir. Qeyd olunur ki, Türkiyənin Mərkəzi Asiyada mövqelərini daha da gücləndirəcəyini təsəvvür etmək çox çətindir.

Bununla belə, IMEMO RAS-ın Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçinin sözlərinə görə, Türkiyənin manevr imkanları məhdud olub. “Qazaxıstandakı böhranın kəskin mərhələsində Türkiyə heç nə edə bilmədi. Öz xüsusi qüvvələrini göndərmək təkcə Qazaxıstanda deyil, həm də Rusiya və Çində daha böyük çaşqınlığa səbəb olardı. TDT-nin nizamnaməsində TDT ölkələrindən birində böhran baş verdikdə öz qoşunlarını göndərmək kimi bir bənd yoxdur. Bunu edə bilən yeganə ölkə Qazaxıstanla müvafiq sazişlər paketi imzalayan Özbəkistan idi. Ona görə də Türkiyənin indi ciddi addım atmasının mənası yoxdur”, - deyə Pritçin NG-yə bildirib.

“Böyük Turan yaratmaq ideyası heç yerə getmir. Bunun nə dərəcədə effektiv həyata keçiriləcəyi sual altındadır. Fakt budur ki, bütün Orta Asiya respublikaları kimi Qazaxıstan üçün də “türk dünyası” ideyasının özü tamamilə məqbul deyil. Türk olmaq “türk dünyası”nda olmaq demək deyil. Sanki serblər və ruslar bir-birinə nə qədər yaxın olsalar da, heç vaxt eyni vəziyyətdə olmayacaqlar", - deyə Etno-Milli Strategiyalar Agentliyinin direktoru Aleksandr Kobrinski NG-yə bildirib.

Onun fikrincə, bir çox digər postsovet respublikaları kimi Qazaxıstanın problemi də ondan ibarətdir ki, o, öz dövlətçiliyini və ideoloji imperativlərini sovet keçmişinə və Rusiya tarixinə zidd olaraq qurub. Bir sıra tarixi məqamların süni şəkildə konyuqasiyası və onların sərbəst şərhi olduğundan, qazax mühitinə yad bir sələfi islamı nüfuz etməyə başladı ki, bu da başqa şeylərlə yanaşı, son proseslərin hərəkətverici qüvvəsinə çevrildi.

Kobrinskinin sözlərinə görə, Türkiyə münaqişənin silahlı mərhələsinə qarışmamaq və iqtisadi məsələlərə gəlincə, köməyə gəlmək üçün doğru anı gözləyirdi.

Ekspertin fikrincə, bu gün baş verənlərdən həm qazaxların, həm də rusların hansı dərsləri götürməli olduğunu dəqiq anlamaq lazımdır. “Gürcüstan, Ukrayna, Moldova, Moskva ilə bağlı mənfi nümunələri nəzərə alaraq, buraxdığı səhvləri təkrarlamamağa çalışmalıdır, - Kobrinski bildirib. - Digər tərəfdən, problem onda ola bilər ki, Mərkəzi Asiyada Rusiya mümkün qədər aktiv olmaqdan uzaqdır. Bu gün ideoloqların diqqəti Böyük Vətən müharibəsindəki ümumi qələbəyə yönəlib və gənc nəsil bu hadisənin əhəmiyyətini yüksək səviyyədə hiss etmir. Yeni birləşdirici ideyaya ehtiyac var. Amma ideoloji boşluqlar yoxdur. Bu yuvanı türklərin neo-Osmanlı İmperatorluğu ideyası tuturdu, Orta Asiya isə Osmanlı İmperatorluğunun bir hissəsi deyildi.

Ekspert hesab edir ki, Moskva indi Qazaxıstan üçün darıxmasa, Rusiya Federasiyasının regionda mövcudluğunun yeni mərhələsi başlayacaq.

Bu arada Qazaxıstan prezidentinin mətbuat katibi Berik Uali KTMT sülhməramlılarının bir həftə ölkədə qalmasını təklif edib. Kontingent yerləşdirməni yenicə başa vurarkən, onun komandiri general-polkovnik Andrey Serdyukov isə vəziyyət tam sabitləşənə qədər sülhməramlıların qalacağına söz verib. //Reyting.az//